Bölgede Klasik Dönemler öncesinde yapılan araştırmalar 19. Yüzyıl’ın sonlarında başlamıştır. 1881, 1884, 1887 ve 1907 yıllarında bölgede incelemeler yapan W. M. Ramsey, saptadığı höyüklerden yayınlarında söz etmiştir (Ramsey 1890 ve 1895). Böylece 19.yy’ın başında yapılan araştırmalarla bölgedeki kaya anıtları, Roma, Bizans eserleri ve bunların yanında az da olsa tarih öncesi dönemlere tarihlenen bazı höyükler saptanmıştır. 19.yy’da yapılan araştırmaların benzerleri 20.yy. başlarında da devam etmiştir. W.M. Calder, 1925 yılında Frig ve Klasik dönem eserlerinin saptanmasına yönelik olarak bölgede yaptığı araştırmalar sırasında ziyaret ettiği prehistorik yerleşmeleri bir harita üzerine işaretlemiştir (Calder 1928).
Bölgede bilimsel anlamda ilk tarih öncesi dönem kazısı, eski Bursa-Eskişehir karayolunun yapımı sırasında güney eteği tahrip edilen Demircihüyük’te 1937 yılında K. Bittel ve H. Otto tarafından üç hafta süreyle gerçekleştirilmiştir. Bu kazıdan iki yıl sonra, kazı sonuçları bilim dünyasına bir kitapçıkla tanıtılmıştır (Bittel ve Otto 1939).
Frigya yaylasında, 1941 yılında araştırmalar yapan R.O. Arık, Yazılıkaya yaylasını, Seyit suyu kenarında ve Eskişehir-Ankara arasında yer alan bazı höyükleri gezmiştir. Bu gezi sırasında tuttuğu notlar, kendisinin vefatından sonra meslektaşları tarafından yayımlanmıştır. Yerleşme yerleri hakkında kısa bilgiler içeren bu yayında, çanak çömlek hakkında ayrıntılı bilgi yoktur (Arık v.d. 1956). Bu arada E. Chaput Yukarı Porsuk Vadisi’nde ele geçirdiği iki yüzlü bir el baltasını 1941 yılında yayınlamıştır (Chaput 1941). Daha sonra ise Kılıç Kökten, 1944 yılında prehistorik yerleşme yerlerinin saptanmasını amaçlayan gezisi sırasında, bölgenin kuzeyinde, Bilecik ve kısmen Eskişehir illerinin sınırları içinde incelemeler yapmıştır (Kökten 1948: 198,202).
Bölgedeki prehistorik yerleşme yerlerini saptamak amacıyla yapılan diğer bir yüzey araştırması da, 1954 yılında C.A. Burney tarafından gerçekleştirilmiştir (Burney 1956). Burney, Samsun’dan Bolu’ya kadar olan tüm Batı Karadeniz Bölgesi’nde ve Eskişehir’de araştırmalar yapmıştır; Eskişehir ili sınırları içerisinde özellikle Eskişehir ve Alpu ovalarındaki yerleşme yerlerini gezmiş ve üzerlerinden malzeme toplamıştır (Burney 1956).
1959-61 yıllarında Altıntaş bölgesinde; 1961-65 yıllarında İznik, Eskişehir, Afyon ve Akşehir’de yüzey araştırmaları yapan D. French de bölgeyi gezmiş ve prehistorik yerleşme yerlerinden topladığı malzemenin bir kısmını makaleler halinde yayımlamıştır. (French 1965; French 1961; French 1967, 1969a ve 1969b).
Korfmann başkanlığında 1975-1978 yılları arasında gerçekleştirilen ikinci dönem Demircihüyük kazıları, bölgede ilk defa İlk Tunç Çağı I-II ve Orta Tunç Çağı stratigrafilerini açık bir şekilde gözler önüne sermiştir. (Korfmann 1983; Seeher 1987; Efe 1988). 1983 yılında, Bozüyük’te, Toprak Seramik’e ait fabrika sahasında, Küçükhöyük olarak adlandırılan alanda Eskişehir Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü, burada iki sene süreyle kurtarma kazısı yapmıştır. (Gürkan ve Seeher 1991: 39-96). Ayrıca Eskişehir Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü 1985-1986 yıllarında gerçekleştirilen Uluçayır kazısına da başkanlık etmiştir. Bölgedeki diğer bir mezarlık olan Demircihüyük/Sarıket mezarlığında ise J. Seeher başkanlığında 1990 ve 1991 yıllarında çalışılmıştır (Seeher, 2000).
Demircihüyük Kazıları, 1976
Bölgede yapılan en son ve en kapsamlı tarih öncesi dönem yüzey araştırmaları ise T. Efe tarafından 1988-1995 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. T. Efe, bir kısmı daha önceki araştırmalarda saptanmış bulunan, bir kısmı ise ilk defa saptanan 224 yerleşme yerini ziyaret etmiş ve üzerlerinden malzeme toplanmıştır. (Efe 1989-90, 1990a, 1990b, 1990c, 1991, 1992, 1993a, 1993b, 1994a, 1994b, 1994c, 1995a, 1995b, 1996a, 1996b,1997,1998, Efe v.d. 1995). Söz konusu yüzey araştırmalarının İTÇ II Dönemi çanak çömleği proje başkanı Doç. Dr. Erkan Fidan tarafından yayına hazırlanmaktadır. Ayrıca T. Efe, yüzey araştırmaları sırasında bulunan Orman Fidanlığı yerleşmesinde 1992-1994 yılları arasında kurtarma kazısı gerçekleştirmiştir. (Efe 1996b:95-107). 2000’li yıllarda ise Anadolu Üniversitesi, Arkeoloji bölümünden T. Sivas Eskişehir ve Afyon illerini içine alan bölgede daha çok Frig ve Klasik dönemler odaklı yüzey araştırmaları yapmıştır. (Sivas 2003; Sivas ve Sivas 2003, 2004a, 2004b, 2005a, 2005b, 2006).
T. Efe Yüzey Araştırmaları, 1991
Orman Fidanlığı Kazısı, 1993
Bölgedeki önemli araştırmalardan bir tanesi de Eskişehir Arkeoloji Müzesi tarafından başlanan, daha sonra Afyon Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü tarafından yürütülen Seyitömer Höyük kazılarıdır (Topbaş 1992: 11-34;1993:1-30, Topbaş 1994:297-310, İlaslı 1996:1-20). Bu höyükte uzun bir aradan sonra kazı çalışmaları, 2006-2015 yılları arasında oldukça geniş kapsamlı bir ekip ile N. Bilgen tarafından yapılmıştır (Bilgen 2015).
Eskişehir’in hemen kuzeydoğu kenarında yer alan Şarhüyük’te, 1989 yılında M. Darga tarafından başlanan ve son senelerde T. Sivas tarafından devam edilen kazı çalışmaları, T. Sivas hocamızın vefatı sonrasında, 2015 yılı ile birlikte Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nin başkanlığı ve M. B. Baştürk’ün bilimsel danışmanlığında sürdürülmektedir. (Darga, M-T. Sivas 2000 Darga, M-T. Sivas ve H. Sivas 2002).
Küllüoba Höyüğü’nde, 1996 yılında T. Efe tarafından başlatılan kazı çalışmaları bölgenin tarih öncesi dönemlerine ışık tutmaya devam etmektedir. Yerleşmenin mimarisi T. Efe’nin danışmanlığında. Erkan Fidan tarafından doktora tezi olarak hazırlanmıştır (Fidan 2011). Diğer taraftan Alpu Ovası’nın batı kesiminde yer alan Çavlum’da N. Bilgen tarafından 1999-2002 yılları arasında Orta Tunç Çağı’na tarihlenen bir mezarlık kazılmıştır (Bilgen 2005). Çağdaş diğer bir mezarlık alanı olan Ağızören ise 2000 yılında M. Türktüzün tarafından kazılmıştır (Türktüzün 2002). 2004 yılında N. Bilgen, Midaion/Karahöyük’te yüzey araştırması yapmıştır (Bilgen 2006).
Küllüoba Kazıları, 2003
Bölgedeki son yıllardaki araştırmalardan bir tanesi ise 2006-2009 yılları arasında Eskişehir Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü’nün başkanlığında ve T. Efe’nin bilimsel danışmanlığında gerçekleştirilen Doğu Frigya Yaylası’nda, Bardakçı yakınlarındaki Keçiçayırı kurtarma kazılarıdır. Söz konusu yerleşmenin İlk Tunç Çağı mimarisi E. Fidan tarafından yayınlanmıştır (Fidan 2016). Ayrıca bölgede, 2008-2012 yılları arasında Eskişehir İnönü’de yüzey araştırması yapan A. U. Türkcan, 2013 yılında, günümüzde halen devam eden Kanlıtaş Höyük kazılarına başlamıştır (Türkcan 2014). Bu çalışmalarda E. Fidan 2014 ve 2015 yıllarında kazı başkan yardımcısı olarak görev almıştır. Kütahya’nın dip tarihini ortaya çıkaran Paleolitik Dönem araştırmaları ise 2000’li yıllarda B. Dinçer tarafından gerçekleştirilmiştir (Dinçer 2014: 39)
Bölgede son yıllardaki diğer iki önemli tarih öncesi dönem yerleşmeleri ise Kütahya Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü başkanlığında kazılmıştır. Bunlardan ilki 2009 yılında başlayan ve Müze Müdürü M. Türktüzün başkanlığında sürdürülen Çiledir Höyük kazılarıdır (Türktüzün vd. 2016). Diğer önemli bir kazı ise 2014-2016 yılları arasında yine M. Türktüzün başkanlığında ve müze uzmanı S. Ünan’ın arazi direktörlüğü ile yapılmış olan Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları kapsamındaki Höyüktepe’dir (Türktüzün ve Ünan 2015). Söz konusu kazıya ait malzeme, konusunun uzmanı kişilerce çalışılıp değerlendirilerek, yıllara göre kazı bantları şeklinde yayınlanmaktadır. Böylelikle, Kütahya’nın tarih öncesine çok büyük bir katkı sunulmaktadır. Ayrıca 2019 yılından itibaren S. Ünan Seyitömer Kurtarma Kazılarına başkanlık etmektedir. T. Efe’nin emekliye ayrılmasından sonra da M. Türkteki 2019 yılından itibaren Küllüoba Kazı başkanlığını yürütmektedir.
Bölgede erken dönemlere ilişkin iki yeni yüzey araştırması ise 2017 yılında başladığımız Eskişehir ve Kütahya illeri Tarih Öncesi Dönem Yüzey Araştırmaları ile Ankara Üniversitesi Arkeoloji Bölümü üyesi M. Kartal’ın Eskişehir ilinde yine 2017 yılında başladığı Paleolitik Dönem ağırlıklı yüzey araştırmalarıdır.
EKAR 2018 sezonu Tavşanlı Höyük yoğun yüzey araştırması (intensive survey)
Arık, R.O. v.d. 1956, Ankara-Konya, Eskişehir-Yazılıkaya Gezileri. Türk Tarih Kurumu. Ankara
Bilgen, N 2005, Çavlum, Eskişehir/Alpu Ovası’nda Bir Orta Tunç Çağı Nekropolü, Anadolu Üniversitesi Yayınları, no:1668, Eskişehir.
Bilgen, N 2006, 2004 yılı Midaion/Karahöyük Yüzey Araştırması. 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı, s. 403-408.
Bilgen, N 2015, Seyitömer Höyük 1, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Bittel, K., K.Otto 1939, Demirci Hüyük, Berlin.
Burney, C.A. 1956, “Northern Anatolia Before Classical Times”, Anatolian Studies 6: 179-193.
Calder,W.M. 1928, “Exploration Archeologique de la Phrigie”, Monumenta Asiae Minoris Antiqua I,harita. XXIX,XXXI.
Chaput, E. 1941, Phrygie, Exploration archeologique I,Geologie et geographie physique, Paris.
Darga,M.,T.Sivas 2000, “Şarhöyük-Dorylaion Kazı Çalışmaları 1997-1998”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi I/2:97-128.
Darga,M.,T.Sivas ve H.Sivas, 2002 “2000 yılı Şarhöyük-Dorylaion Kazıları”, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı. s. 207-218.
Dinçer, B., (2014), ‘’The Paleolithic of Kocasu Basin (NW Anatolia)’’, Arkeolojide Bölgesel Çalışmalar Sempozyum Bildirileri / Regional Studies in Archaeology Symposium Proceedings, Erciyas, D. B., E. Sökmen (eds.), Ege Yayınları, İstanbul: 23-50.
Efe, T. 1988, Demircihüyük.Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975- 1978, Band III,2 Die Keramik 2C. Die frühbronzezeitliche Keramik der jüngeren Phasen(ab Phase H), Mainz.
1989-1990, “Three Early Sites in the Vicinity of Eskişehir: Asmainler, Kanlıtaş,and Kes Kaya”, Anatolica 16 :31- 60.
1990a, “An Inland Anatolian Site with Pre-Vinça Elements”, Orman Fidanlığı, Eskişehir”, Germania 68 :67-113.
1990b, “1988 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, Anadolu Araştırmaları 12:1- 19.
1990c, “1988 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 7. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s.405-424.
1991, “1989 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 7. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s.163-177.
1992, “1990 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 9. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s.561-583.
1993a, “1991 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 10. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s. 345-364.
1994a, “Eskişehir Yöresindeki Bazı Höyüklerde Saptanmış Olan İlk Tunç Çağı’na Geçiş Evresi Çanak Çömleği”, Anadolu Araştırmaları 13 :17-41.
1994b, “1992 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 11. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s.571-592.
1994c, “Early Bronze Age III Pottery from Bahçehisar: The Significance of the Pre-Hittite Sequence in the Eskişehir Plain,Northwestern Anatolia”, American Journal of Archaeology 98 :5-34.
1995a, “1993 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 12. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s.245-266.
1995b, “İçbatı Anadolu’ da İki Neolitik Yerleşme:Fındık Kayabaşı ve Akmakça,” (yay.haz. A.Erkanal ve diğerleri) İ.Metin Akyurt ve Bahattin Devam Anı Kitabı.İstanbul. s.105-114.
1996a, “1994 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 13. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s.131-153.
1996b, “Orman Fidanlığı’ nda 1992-1994 Yılları Arasında Yapılan Kurtarma Kazıları”,17. Kazı Sonuçları Toplantısı.s. 95- 108.
1996c, “The Excavations at Orman Fidanlığı, an lnland Anatolian Site With Pre-Vinça Elements”, The Vinça Culture: lts Role and Cultural Connections. Timisoara. s.41-58.
1997, “1995 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 14. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s. 215-232.
1999a, “Orman Fidanlığı Kurtarma Kazıları: 1992-1994 Yılları Arasında Yapılan Çalışmalar”, Anadolu Araştırmaları. 15: 73-104
2000, “Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İlleri Yüzey Araştırmaları ve Orman Fidanlığı Kurtarma Kazıları”, (yay. haz. O. Belli) Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi. İstanbul. s. 103-109.
2001, The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı. A Chalcolithic Site in lnland Northwestern Anatolia. TASK Vakfı Yayınları. İstanbul.
Fidan, E, 2011, Küllüoba İTÇ Mimarisinin Batı Anadolu ve Ege Dünyası İçindeki Yeri, İstanbul Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
2016, ‘’Keçiçayırı: An Early Bronze Age II Fortified Hilltop Settlement (Northwest Anatolia)’’, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 16, No 1
French, D. 1961, “Late Chalcolithic Pottery in Northwest Turkey and the Eagean” , Anatolian Studies 21: 99-14.
1965, “Early Pottery Sites from Western Anatolia”, Bulletin of the Institute of Archaeology 5 :15-24.
1967, “Prehistoric Sites in Northwest Anatolia, I.The İznik Area”, Anatolian Studies, 17:49-100.
1969a, “Prehistoric Sites in Northwest Anatolia, II.The Balıkesir and Akhisar / Manisa Areas”, Anatolian Studies 19: 41- 98.
1969b, Anatolia and the Aegean in the third Millennium B.C., University of Cambridge (basılmamış doktora tezi).
İlaslı, A. 1996, “Seyitömer Höyüğü 1993 Yılı Kurtarma Kazısı”, 6. Müze Kurtarma Kazıları Semineri. s.1-20.
Gürkan, G.,J. Seeher. 1991, “Die Frühbronzezeitliche Nekropole von Küçükhüyük bei Bozüyük”, Istanbuler Mitteilungen 41:39-96.
Korfmann, M. 1983, Demircihüyük. Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978.Vol.I. Demircihüyük I:Architektur, Stratigraphie und Befunde, Mainz.
Kökten, K. 1948, “1944-1948 Yıllarında Prehistoryası Araştırılan Yerler”, IV.Türk Tarih Kongresi. s. 197-211.
Ramsey, W.M. 1890, Historical Geography of Asia Minor. London.
1895, Cities and Bishopries of Phrygia I, II. London.
Seeher, J. 1987, Demircihüyük. Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978 Vol.III,I.Die Keramik A. neolitische und chalko litische Keramik. B. Die frühbronzezeitliche Keramik der alteren Phasen (bis Phase G). Mainz.
2000, Die Bronzezeitliche Nekropole von Demircihüyük-Sarıket, IstanbulerForschungen, 44,Tübingen.
Sivas, H. ve T. Tüfekçi Sivas 2006, “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Arkeolojik Envanteri 2005”, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi V.
Sivas, T. 2003. “Eskişehir- Kütahya-Afyonkarahisar İlleri 2001 Yılı Yüzey Araştırması”, 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s. 285-298.
Topbaş, A. 1992 “Kütahya Seyitömer Höyüğü 1990 Yılı Kurtarma Kazısı”, 2. Müze Kurtarma Kazıları Semineri 1991. s.11-34.
Topbaş, A. 1993 “Seyitömer Höyüğü 1991 Yılı Kurtarma Kazısı” , 3. Müze Kurtarma Kazıları Semineri 1992. s.1-30.
Topbaş, A. 1994 “Seyitömer Höyüğü 1992 Yılı Kurtarma Kazısı” , 4. Müze Kurtarma Kazıları Semineri 1993. s.297-310.
Topbaş,A.,Efe,T.,A.İlaslı, 1998, “Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part II: The Settlement of Karaoğlan Mevkii and the Early Bronze Age Cemetery of Kaklık Mevkii”, Anatolia Antiqua 6: 21-94.
Tüfekçi Sivas, T.ve H. Sivas 2003, “Eskişehir, Kütahya Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması Arkeolojik Envanter Raporu”, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 1: 2-32.
2004a, “2002 Yılı Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması”, 21. Araştıma Sonuçları Toplantısı, s. 155-166.
2004b, “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Arkeolojik Envanteri 2003”, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 2: 101-119.
2005a, “ 2003 Yılı Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması”, 22. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s. 285-298.
2005b, “ Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri 2004 Yılı Arkeolojik Envanteri ve Yüzey Araştırması “, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 4: 33-57
2006, “2004 Yılı Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması”, 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı. s. 163-174.
Türkcan A. U. 2014, Kanlıtaş Höyük 2013-14 yılı Kazı Çalışmaları, Kütahya Arkeoloji Müzesi İl Yıllığı. s. 197-226.
Türktüzün, M. 2002, “Kütahya İli, Merkez, Ağızören Köyü’ndeki Hitit Nekropolü Kurtarma Kazısı”,12. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara: s. 241-250.
Türktüzün, M, Ünan, S., Kırım, G., Uygun, B. 2016, ‘’Çiledir Höyük Kurtarma Kazısı 2015’’, Kütahya Müzesi 2015 Yıllığı, (Ed. S. Ünan), s. 52-75.
Türktüzün, M, Ünan, 2015, ‘’Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları 2014 Yılı Çalışmaları’’, Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları 2015, (Eds. M. Türktüzün ve S. Ünan), s. 37-190.